Hoe zet je zelf iets op?
Zelf iets doen gaat over groot dromen maar klein beginnen. Deze tekst is vooral gebaseerd op Emergent Strategies van Adrienne Brown en How to Resist van Matthew Bolton, en een deel op eigen ervaringen.
Het woord ‘activist’ heeft vaak een negatieve bijklank. Zo gaat het vaak over ‘oproerkraaiers’ en worden activisten al snel neergezet als mensen die ‘gewoon moeten gaan werken’, maar activisme is niets meer dan actief burgerschap.1 Sunny Bergman heeft hier een mooie documentaire over gemaakt. Hier terug te kijken! Het gaat om actief meedoen aan de samenleving en de democratie en het uitdragen van jouw meningen en waarden!
Er zijn veel verschillende manieren waarop actie gevoerd kan worden, daarom is het goed om te weten wie jij bent, waar jij goed in bent en wat jou drijft.
Waar hebben we het eigenlijk over?
Democratie lijkt iets te zijn geworden dat wij als burgers ‘op afstand’ aanschouwen. We mogen eens per zoveel jaar onze stem uitbrengen en vervolgens zien we via televisie, de krant of Twitter wat er gebeurt. Maar een democratie is meer dan je stem uitbrengen, het is ‘people power’. Dat betekent dat we als burger actief kunnen participeren in onze democratie en dit zelfs dagelijks kunnen doen. Denk bijvoorbeeld aan het bijwonen van inspraakavonden, lid worden van een politieke partij, de lokale moestuin bijhouden, of meedoen aan een opruimactie voor plastic afval. Kortom, een democratie leeft op menselijke samenwerking en het samen waarborgen van gemeenschappelijke belangen.
Bij activisme denken mensen vaak aan protesteren. Dat is een belangrijke vorm van actie maar zeker niet de enige. Actie is het initiëren van verandering, een statement maken. Het gaat over relaties bouwen en confrontatie en herkenning zoeken. Je kan actievoeren in jouw woonplaats voor meer glasbakken, je kan actievoeren bij de gemeente voor subsidie voor een onderwijsprogramma in de buurt, je kan actievoeren lokaal en nationaal voor betere huurbescherming of voor een hoger minimum loon, en ga zo maar door. Je kan dit doen via demonstraties, maar ook via campagnes, projecten, kleine initatieven, sociale media, gesprekken, lezingen etc.
“Organizing” is jezelf “strategisch organiseren”. Oftewel, als groep samenkomen en acties bedenken. Het betekent samenwerken en met strategische intenties acties opzetten. Er zijn verschillende manieren van organizing. Twee vormen licht Groen Huiswerk hier uit:
- Community organizing
- Moment-driven organizing
Moment-driven organizing is een combinatie van massa-protest en structurele bewegingsopbouw. Het zijn goed geplande campagnes die specifiek gericht zijn op het creëren van geweldloze protesten om bestaande machtsstructuren omver te werpen. Denk bijvoorbeeld aan Extinction Rebellion, die door vreedzame maar disruptieve acties de gevolgen van de klimaatcrisis proberen te stoppen, en bij elke actie steeds verder als groep uitbouwt.
Community organizing betekent het samenbrengen van mensen (een community) om actie te ondernemen rond een gemeenschappelijke zorg. Het gaat vaak om een (lokaal) concreet probleem dat je aan de hand van duidelijke eisen probeert te veranderen. Barack Obama was bijvoorbeeld een community organizer en probeerde met een kleine groep een arbeidsbureau te laten bouwen in een arme zwarte wijk in Chicago. De vakbonden werken ook vanuit het ‘community organizing’ principe, en zetten zo talloze acties op poten zoals de Voor14, een eerlijk minimumloon voor iedereen, campagne.
Beide vormen gaan over het opbouwen van collectieve kracht om zo sociaal onrecht te overwinnen en kunnen op lokaal, nationaal en zelfs internationaal niveau werken. Natuurlijk heb je ook organizing dat elementen van beide vormen toepast. Neem de Kick Out Zwarte Piet actiegroep en campagne. Het probeert een groot structureel probleem als (institutioneel) racisme aan te pakken door op een concreet onderdeel ervan te focussen, ze confronteren vreedzaam, organiseren protesten en werken vanuit grass-root netwerken.
Een stappenplan naar actievoeren
- Zie jezelf in eerste plaats als burger (en niet als consument) met een verantwoordelijkheid naar jezelf en anderen toe.
- Bijna iedereen heeft een kern van principes, gevoelens over wat goed is en wat niet. Niemand heeft een monopolie op moraliteit.
- De kern van verandering zit hem in strategisch druk uitoefenen en daar hoef je niet veel geld of tijd voor te hebben. Het gaat om luisteren naar de ander, verantwoordelijkheid durven nemen en de confrontatie aangaan.
Een stukje zelfkennis
De wereld is eigenlijk altijd in verandering. We zijn veel tijd kwijt aan nadenken over hoe situaties weer anders zijn, hoe we daarop moeten inspelen en wat daaruit voortvloeit. Maar in plaats van continu in reactie zijn óp de situatie, kunnen we ook aan de hand van ons ideaal of onze principes handelen. Daarvoor is het wel nodig te weten wát je dan wil, wat voor wereld je voor ogen hebt en wat je kernprincipes zijn.
De opdrachten onder ‘Opdrachten bij stap 1’ zijn er om jezelf een stukje meer te leren kennen en/of je te helpen te ontdekken wat jij belangrijk vindt.
Als je de wereld wilt veranderen is het goed om te weten:
- Wat je belangrijk vindt en waar je goed in bent.
- Dat iedereen anders is en andere kwaliteiten kan inzetten.
- Dat er grote verschillen zijn tussen mensen omdat we andere posities in de maatschappij hebben, andere privileges, en andere ervaringen.
- Dat er verschillende stemmen nodig zijn, anders missen we perspectieven.
- Dat we allemaal interafhankelijk van elkaar zijn; vertrouwen en relaties aangaan is daarom de crux van maatschappelijke verandering.
De eerste dingen waar we van af moeten om tot actie te komen zijn:
“Ik voel mij machteloos”, “ik kan als individu toch niks”, “alsof ik het verschil ga maken” en “er zijn vast betere mensen die dit kunnen doen”.
Raak doordrongen van het feit dat je als burger wel degelijk macht hebt. Afrekenen met dat machteloze gevoel, geeft je kracht en vertrouwen. Het emancipeert. De weg is niet makkelijk en voor de één zijn er veel meer obstakels dan voor de ander, maar vast blijven in het denken dat je niks kan doen helpt niemand (vooral jezelf niet).
Macht
Macht in onze maatschappij betekent ‘controle, autoriteit of onderdrukking’. bell hooks beschreef het huidige concept van macht als ‘het recht om te domineren over de ander’. Maar er zijn veel meer manieren waarop je naar macht kan kijken.
Macht betekent ‘de capaciteit om iets te doen’ of ‘de mogelijkheid om de gang van zaken te beïnvloeden’. Of, in de woorden van bell hooks, ‘de kracht om de definitie van onze realiteit te verwerpen’. Als we een rechtvaardige wereld willen, dan is het ten eerste nodig de gebruikelijke blik op macht te veranderen. Anders zal het altijd een strijd blijven om privileges.
Macht is dus niet per se hiërarchisch. Het gaat niet om winnen of verliezen: het kan neutraal zijn. Macht gaat over de kracht om je kernwaarden niet op te geven en over hoe je ze in de praktijk gaat brengen.
Voorbij winnen of verliezen
Er wordt ons geleerd dat onafhankelijkheid goed is en afhankelijkheid slecht. In feite zijn het twee zijdes van dezelfde medaille:
- Afhankelijkheid vertelt dat je niet op jezelf kan vertrouwen. Je hebt anderen nodig om op te leunen en je haalt je eigenwaarde daarom niet uit jezelf, dat je anderen nodig hebt om te mogen bestaan.
- Onafhankelijkheid vertelt je dat je niemand nodig hebt, dat jij je eigen boontjes kan doppen. In ons huidige systeem is kwetsbaarheid daarmee iets slechts: iets voor ‘verliezers’. Als mensen afhankelijk zijn, moeten ze zich ‘invechten’ of ‘harder werken’, horen we vaak in de politiek.
Wat beide begrippen overeen komen is het begrip van ‘competitie’. Competitie betekent winnen of verliezen (wel of niet zélf kunnen overleven), en het gaat altijd ten koste van iets of iemand. Maar het is niet winnen óf verliezen, we kunnen allemaal winnen.
In Emergent Strategies schrijft Adrienne Brown over ‘interafhankelijkheid’. Ze bedoelt hiermee: wederzijdse afhankelijkheid. Oftewel: ‘een wederkerige relatie tussen wederzijds afhankelijke entiteiten’. Het houdt in dat je jouw eigenwaarde uit jezelf haalt maar ook open en liefdevol in relatie tot anderen staat. Het betekent dat we met elkaar leven in deze wereld en dat niemand op zichzelf staat. Het betekent dat je jezelf moet kunnen vertrouwen, net zo goed als dat je anderen moet kunnen vertrouwen.
Bij actievoeren is het heel belangrijk dat je stevig in je schoenen staat en achter je principes staat. Tegelijkertijd is actievoeren niet iets dat je alleen doet, je doet het altijd samen. Het is dus belangrijk dat anderen jou kunnen vertrouwen en jij anderen. Samen zorg je voor verandering.
Tijd voor actie!
Een beweging opbouwen kost tijd en energie, dus als er al iets bestaat waar je je graag bij aansluit: vooral doen! Bewegingen zijn altijd op zoek naar nieuwe mensen, want daar is haar kracht op gebouwd, ‘people power’. Door je ergens bij aan te sluiten hoef je niet zelf het wiel uit te vinden en draag je actief bij aan krachtige veranderingen. Of het een bestaande beweging is of een nieuwe campagne met een groep gelijkgestemden, activisme is altijd zinvol en geeft jou de macht jouw waarden uit te dragen. Jíj doet wat je belangrijk vindt.
Soms zijn er voor bepaalde zorgen of problemen (nog) geen bewegingen of actiegroepen. Of je hebt zelf een specifiek plan of een idee voor een korte en krachtige campagne. En soms weet je gewoonweg niet waar je terecht kan. Daarom willen we je onder deze stap een aantal punten aanreiken om zelf iets te beginnen.
(1) Luister, voer gesprekken en zoek verbinding
(2) Organize: strategie, collectieve actie en verandering
(3) Evalueer en vier de successen
Luister, voer gesprekken en zoek verbinding
De kern van verandering is het voeren van gesprekken. Door middel van persoonlijke gesprekken kunnen ideeën uitbreiden als een olievlek en meer mensen mobiliseren. Bewegingen zijn gebouwd op duurzame relaties. Verandering wordt teweeggebracht door mensen die bereid zijn naar elkaar te luisteren. Praat met mensen over wat hen drijft, wat belangrijk voor hen is. Praat met mensen die gemeenschappelijke interesses hebben en dezelfde soort idealen. Maar praat óók vooral met de mensen die anders zijn.
Zoek verbinding en bouw duurzame relaties op. Ga in gesprek over gemeenschappelijke interesses, talenten, kennis, netwerken of waarden. Vraag mensen wat hen bezighoudt, naar hun verhalen, interesses en doelen. Deel zelf ook; wat is belangrijk voor jou? Wat is jouw verhaal? Wat zijn jouw doelen of idealen? Geef de ander het vertrouwen dat ze verandering teweeg kunnen brengen: dat ze actie kunnen ondernemen rondom hetgeen waar ze om geven.
Organize: strategie, collectieve actie en verandering
- Hak het probleem in stukken
Het werkt vaak niet zo goed om enorme problemen op je bord te leggen en dan te verwachten dat je de oplossing hebt. Zeker bij iets als klimaatverandering; een zeer complex probleem met onderliggende diepgewortelde politieke structuren. Nadenken over hoe je dat gaat doen kan ieder mens behoorlijk depressief maken. Probeer daarom de problemen naar concrete en behapbare kwesties te vertalen.
- Wie heeft macht waarover?
Maak voor het probleem dat je wilt gaat aanpakken een machtsanalyse: waar ligt de macht en wie heeft de macht. Evalueer daarna wat je eigen macht is in het geheel. Heb jíj beslissingsbevoegdheid? Ken je mensen of groepen die uit de vragen naar voren komen of ken je mensen meer bevoegdheden omtrent het issue? Als je iets kleins wil veranderen: wat kan jij? Wie ken je en hoe sterk is de relatie? Wie kan je meekrijgen?
- Actie
Breng nu een groep mensen bij elkaar (in het begin niet te groot) die hetzelfde probleem willen aanpakken. Doe samen onderzoek en bedenk een actie of zet een campagne op poten. Prioriteer de relaties die je hebt opgebouwd en zal opbouwen. Vertrouwen is het belangrijkst. Blijf naar elkaar luisteren. En vooral, heb het ook gezellig, lach met elkaar! Zeker als het moeilijk wordt, helpt niets beter dan met elkaar lachen.
Evalueer en vier de successen
Verandering is non-lineair, soms lukt het en soms niet. Leer en evalueer. Vier de successen en rouw om het verlies.
Belangrijke vragen en tips om jezelf en als beweging te stellen:
- Wat moeten we zijn en doen om onze visie te verwezenlijken?
- Hoe creëren we een beweging of groep van diep vertrouwen?
- Werk vanuit je intenties, niet alleen van actie naar actie.
- Besteed aandacht aan het creëren van een safe space.
Tot slot een paar praktische tips:
- Ken je eigen grenzen. Ga duurzaam met jezelf om, en je kan nog voor jaren mee. Jezelf in één keer opbranden is voor niemand prettig en ook niet handig.
- Doe niets wat iemand zelf kan. De principes van eigenmachtigheid, vertrouwen en respect betekenen ook dat je iedereen serieus neemt, jezelf niet overwerkt of andere probeert ‘te helpen’. Iedereen mens kan voor zichzelf het best bedenken wat hij/zij/hen nodig heeft.
Leeslijstje:
- Adrienne Brown, Emergent Strategies: shaping change, changing Worlds
- Matthew Bolton, How to Resist: turn protest to power
- Eva Rovers, Practivisme: een handboek voor heimelijke rebellen
- Rebecca Solnit, Hope in the Dark: untold histories, wild possibilities
- Lisa Jansen, Laat je horen: zo maak jij een positief verschil in de wereld
Hulp bij het op poten zetten van een beweging of actie? Kijk eens bij Stroomversnellers, de Goede Zaak of bij het Groepenloket van Milieudefensie.
Opdrachten bij stap 1
Opdracht 1: Sticky-person
De eerste opdracht bestaat uit vragen om erachter te komen wat jou diep genoeg raakt dat je actie wilt ondernemen. Wat zijn jouw drijfveren, wat tekent je, waar kom je vandaan? Iedereen heeft een geschiedenis en een verhaal.
Deze opdracht komt uit How to resist.
- Neem een vel en teken in het midden jezelf (bijvoorbeeld als een streep).
- Beantwoord rondom jezelf de vragen die hieronder zijn geschreven.
- Neem hiervoor de tijd! Dit is het moment om goed over een aantal dingen na te denken, gun jezelf die tijd ook. Neem een half uur tot driekwartier en ga op een plek zitten waar je niet de hele tijd gestoord wordt.
De vragen:
- Wie zijn de belangrijkste personen in je leven?
- Welke instituten en plekken zijn het belangrijk voor je?
- Wat zijn de momenten en verhalen die jou hebben gemaakt tot wie jij bent?
- Wat zijn je kernwaarden?
- Waar maak jij je het meest zorgen om?
- Hoe spendeer jij (1) jouw tijd (2) jouw energie en (3) jouw geld?
- Wat zijn de dingen die je zou veranderen als je alle macht had?
Opdracht 2: Persoonlijk statuut
In deze opdracht ga jij je eigen persoonlijk statuut opstellen. Dit is een document waarin je helder uiteenzet wat je kernwaarden zijn en wat je belangrijk vindt. Hierdoor verschaf je jezelf een helder wereldbeeld en wordt het makkelijker ernaar te handelen. Het persoonlijk statuut kan je helpen als individu een plaats in de wereld te zoeken. Het geeft veel kracht en energie om je persoonlijk statuut zoveel mogelijk te realiseren.
Een persoonlijk statuut is (1) persoonlijk, (2) in de tegenwoordige tijd geschreven en (3) het is met gevoel ergens in- of opgeschreven. De volgende vragen kan je als leidraad gebruiken:
- Schrijf je kernprincipes op
- Schrijf je hoofddoelen op
- Schrijf op hoe je dat gaat verwezenlijken
- (Optioneel: schrijf per rol die je hebt in je leven op hoe je je hoofddoelen wilt bereiken)
Hieronder een paar voorbeelden, maar doe het vooral op je eigen manier! Een persoonlijk statuut bestaat vaak uit meerdere kernwaarden en er zijn veel verschillende rollen die iemand in zijn leven kan hebben.
Voorbeeld 1
Kernprincipe:
Het geeft mij voldoening om liefdevol, integer en open te zijn.
Hoofddoel:
Mijn hoofddoel is op een integere manier te leven en iets te betekenen in het leven van anderen.
Ik probeer dit op de volgende wijze te verwezenlijken:
Ik wil zorg dragen voor mijn vrienden, omgeving en mezelf. Ik wijd tijd, aandacht en liefde aan een duurzame relatie met mezelf, anderen en de wereld.
Per rol:
Ouder: ik heb tijd en ruimte voor mijn kind en zorg dat mijn kind zich geliefd en gesteund voelt. Ik ben altijd bereid te luisteren en stel duidelijke grenzen.
Werknemer: ik werk met toewijding aan de onderwerpen die ik belangrijk vind. Ik sta open voor feedback en ik sta achter het werk dat ik lever.
Vriend: ik houd van mijn vrienden en veroordeel ze niet. Ik ben open over de dingen die belangrijk voor mij zijn en luister naar wat belangrijk voor hén is.
Voorbeeld 2
Kernprincipe:
Ik vind het belangrijk dingen met overtuiging te doen: ergens werkelijk achter staan.
Hoofddoel:
Mijn hoofddoel is bijdragen aan een betere wereld zoals ik hem voor ogen heb.
Wie wil ik zijn?
Iemand die durft te spreken en te luisteren, en dat zonder oordeel weet te doen. Iemand die proactief in het leven staat en handelt naar zijn overtuigingen.
Hoe ga ik dit doen?
Mij niet laten leiden door angst of wraak, maar door mijn principes. Altijd open blijven staan voor nieuwe (maatschappelijke) inzichten. Veel lezen en praten.
Probeer eens in de zoveel tijd te reflecteren op je persoonlijk statuur, past het nog bij je? Sta je er nog achter? Het is een levend document.
Opdracht 3: Het persoonlijk statuut toepassen
Stel je nu de volgende vragen:
- Ben je een levende realisatie van je eigen kernwaarden? Of te wel, zijn de dingen die je doet in lijn met je persoonlijk statuut?
- Wat belichaam je in je dagelijks leven? Of in je werk? Maak je beslissingen op basis van je persoonlijk statuut?
Stel de komende maand drie mensen die jou kennen de volgende vragen:
- Wat is mijn impact op de wereld?
- In drie woorden, wat belichaam ik of waar sta ik voor?
- Waarin denk je dat ik kan groeien?
Het persoonlijk statuut kan je gebruiken in het maken van beslissingen. Reflecteert de beslissing jouw kernwaarden? Zou je vanuit jouw persoonlijk statuut een andere keuze maken? Probeer te leven en handelen naar dat wat jij belangrijk vindt. Het is een solide basis waarop je beslissingen kan maken en geeft je veel kracht om te handelen naar wat voor jou belangrijk is.
